✦ Rozdział I ✦

Nagły ryk alarmów przerwał jak dotąd niezmąconą ciszę. Mrok nocy co jakiś czas ustępował błyskom wybuchających bomb. Włączono reflektory przeciwlotnicze i przygotowano działa, jednak samoloty ukryły się w pasie chmur i tylko czasami można było uchwycić ich nikłą sylwetkę. 

— Utrzymać pozycje! — tubalny głos przeszył powietrze. Dodał tym samym odwagi żołnierzom przy stacji przeciwlotniczej, którzy zaczęli ostrzeliwać niebo, mając tym samym nadzieję, że doczekają brzasku dnia.  

***

— Rusz się, księżulku, bo tyle będziesz mieć z tej wojny ile zobaczysz znad kartki tego listu! — szeregowy Gawron stał nad kucającym towarzyszem broni i próbował przekrzyczeć panujący zewsząd hałas. — Idziemy do Czekanowa, żeby bronić kierunku Ostrów–Kalisz, no ruszże się wreszcie! 

— Już idę, idę! — schował list do kieszeni munduru, umieszczonej na piersi, chwycił karabin i wybiegł wraz z szeregowym Gawronem z baraku. 

Huk wybuchających bomb sprawił, że zaszumiało mu w uszach. Na placu zobaczył piekło. Żołnierze przebiegali niczym króliki, które starały się przechytrzyć polującego na nie orła. Oficerowie wydawali pospiesznie rozkazy, próbując przekrzyczeć panujący hałas. Gdzieś w oddali było słychać ludzi błagających o medyka i zawodzenia konających. Kiedy mężczyźni biegli do swojego batalionu, minęli ciało martwego żołnierza. Dostał rykoszetem odłamkami jakiegoś metalu. Jego brzuch był rozerwany, a jedna noga trzymała się zaledwie na strzępach mięśni, leżał tak cały w kałuży krwi z otwartymi oczami.
— Księżopolski! Gawron! Szybko, do jasnej cholery, cały batalion nie będzie za wami czekać! — głos dowódcy pułku, podpułkownika Mariana Frydrycha, odwiódł ich wzrok od martwego żołnierza. Zaczęli biec w kierunku ciemnozielonych ciężarówek, jednak kolejna bomba wybuchła tak blisko, że podmuch rzucił ich na kolana. Oparli się na dłoniach, aby nie uderzyć twarzą w błoto. Przez chwilę byli zdezorientowani. Szeregowy Księżopolski podniósł się jako pierwszy, zacisnął pięść na mundurze swojego kompana i postawił go jednym, sprawnym ruchem na nogi.
— Na miłość boską, pospieszcie się! — głos podpułkownika stawał się coraz bardziej zniecierpliwiony. Pochyleni, na zgiętych kolanach, dobiegli do samochodu i wskoczyli na pakę. Ciężarówka niemalże natychmiast ruszyła. Kolumna kilkudziesięciu wojskowych aut i motorów ewakuował się z miejsca bombardowania. Przez chwilę oba bataliony 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej stacjonujące w Ostrowie jechały jednym szlakiem, jednak w pewnym momencie jeden z nich się odłączył.

— Gdzie jedzie drugi batalion? — spytał Księżopolski. 

— Nad Prosnę — odpowiedział któryś z żołnierzy. 

— Niech Bóg ma nas w swojej opiece — powiedział szeptem. Bombardowanie ustało, a przynajmniej on już go nie słyszał. Odchylił głowę do tyłu i sprawdził, czy list, który wsadził do kieszeni munduru nie wypadł. Był tam nadal, zwitek pożółkłego papieru, który chciał wysłać matce... w ten sposób pragnął jej udowodnić, że decyzja o wstąpieniu do wojska nie była błędem. Pomimo, że miał zaledwie dwadzieścia lat, chciał dorównać ojcu i tak samo jak on pragnął służyć ojczyźnie. Nawet teraz nie żałował tej decyzji, chociaż nie wiedział, czy przeżyje następny dzień.

***

— Wysiadać! — sztucznie przedłużany okrzyk podpułkownika zmusił wszystkich do wstania ze swych miejsc i ustawienia się w szeregu przed długą linią ciężarówek.
— Baczność! — rozkazał któryś z kapitanów. Wszyscy, bez zwłoki, stanęli wyprostowani niczym struny, dumnie trzymając broń w obu dłoniach.
— Z dniem pierwszego września oddziały armii niemieckiej przekroczyły granice naszego kraju i kierują się na Warszawę. To wojna, panowie! Nie możemy się cofnąć... bo bez nas nie będzie wolnej Polski. Za ojczyznę!
— Za ojczyznę! — krzyknęli wszyscy chórem.
— Nie rzucim ziemi skąd nasz ród... — zaczął nieśmiało jeden z żołnierzy.
— Nie rzucim ziemi skąd nasz ród! — zaczęli już wszyscy. — Nie damy pogrześć mowy! Polski my naród, polski lud, królewski szczep piastowy! Nie damy by nas gnębił wróg! Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! Do krwi ostatniej kropli z żył, bronić będziemy ducha! Aż się rozpadnie w proch i pył, krzyżacka zawierucha! Twierdzą nam będzie każdy próg! Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz, ni dzieci nam germanił! Orężny wstanie hufiec nasz, duch będzie nam hetmanił! Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg! Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! Nie damy miana Polski zgnieść! Nie pójdziem żywo w trumnę! W ojczyzny imię, na jej cześć podnosim czoła dumnie! Odzyska ziemi dziadów wnuk! Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! — wszyscy, równo i głośno zaśpiewali pieśń dodając sobie odwagi.
— Jeszcze Polska nie zginęła... — zaczął dowódca. Jeden z chorążych rozwinął polską flagę, a wiatr zaczął szargać jej płachtą. Wszyscy stojąc na baczność zasalutowali.
— Jeszcze Polska nie zginęła, kiedy my żyjemy, co nam obca przemoc wzięła, szablą odbierzemy! Marsz, marsz Dąbrowski! Z ziemi włoskiej do Polski! Za twoim przewodem, złączym się z narodem! Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, będziem Polakami! Dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy! Marsz, marsz Dąbrowski! Z ziemi włoskiej do Polski! Za twoim przewodem, złączym się z narodem! Jak Czarniecki do Poznania po szwedzkim zaborze, dla ojczyzny ratowania, wrócim się przez morze! Marsz, marsz Dąbrowski! Z ziemi włoskiej do Polski! Za twoim przewodem, złączym się z narodem! Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany! Słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany!  Marsz, marsz Dąbrowski! Z ziemi włoskiej do Polski! Za twoim przewodem, złączym się z narodem! — wszyscy, śpiewając patrzyli na powiewającą flagę, symbol ich wolnej ojczyzny.
— Do boju chłopcy! Nie bać się! Ojczyzna na nas liczy!
— Tak jest, panie podpułkowniku!
— Spocznij! Rozejść się! — stał z założonymi z tyłu rękoma i przyglądał się żołnierzom. — Dzisiaj będzie ciężki dzień — dodał do siebie szeptem, głęboko wzdychając.

***

— Hej, Stefan! Zaczekaj! — usłyszał za sobą głos. Obejrzał się za siebie, nie zwalniając kroku.
— Co, Gabriel, znowu nie nadążasz? No dalej, chłopie! — pospieszał biegnącego za nim szeregowego.
— Mam cię! — powiedział lekko zasapany.
— Żebyś ty tak chciał Niemców łapać... ale co ja mówię! Prędzej byś padł ze zmęczenia, niżbyś któregoś dogonił! — zaśmiał się, kładąc mu dłoń na ramieniu.
— Bardzo śmieszne. Już ranek, jak myślisz, przyjdzie nam dzisiaj walczyć? — Księżopolski zatrzymał się, nie opuszczając ręki z ramienia towarzysza, opuścił głowę i przez chwilę patrzył na piach. Rozkopał go lekko prawą nogą, po czym skierował wzrok na przyjaciela. Był równie młody i wysoki jak on, z krótko przystrzyżoną, szatynową fryzurą, bladą, niemalże nieskazitelną cerą i z szarymi oczyma, wyglądał przez to jak mityczny Apollo. A on? Kiedy spoglądał w lusterko widział delikatne, niemalże kobiece rysy twarzy, duże, ciemnoniebieskie oczy i kruczoczarne, krótko przystrzyżone i nieco rozczochrane włosy. Bardziej był podobny do matki niż do ojca, którego można było przyrównać do Aryjczyka.
— Nie wiem. Naprawdę nie wiem — pokręcił głową. — Słuchaj, chciałbym wysłać ten list —wyciągnął zwitek papieru z kieszeni. — Na wypadek, gdyby jutrzejszy dzień nie nastał.
— Nawet tak nie mów — powiedział ściszonym głosem szeregowy Gawron. — Chodź, wyślemy ten list.
Przeszli wzdłuż brukowanej ulicy. Ogromny gmach poczty górował nad innymi, nieco mniejszymi, ale równie pięknymi budynkami. Przepych gipsowych zdobień dobrze komponował się z brzoskwiniowymi odcieniami ścian.
— Ładna ulica — skomentował Księżopolski.
— Owszem, ale dwie przecznice dalej już nie jest tak pięknie — powiedział z ironią Gabriel.
— Co, zwiedzałeś?
— Nie, urodziłem się w Ostrowie i znam tutejsze okolice — przeskoczyli dwa małe stopnie budynku.
— Więc masz tu swoją rodzinę? — zatrzymali się przed wejściem.
— Miałem - oderwał wzrok od towarzysza.
— Współczuję.
— Dobra, dosyć. Właź do środka — przepuścił go w drzwiach, niedbale przy tym gestykulując.
Środek budynku już nie był już tak ozdobny. Skrzypiąca podłoga i kilka krzesełek z prostym, drewnianym stołem dla czekających i trzy okienka pocztowe, z których tylko jedno było obecnie czynne. Stała przy nim jakaś starsza kobieta, ubrana w długi, czarny płaszcz. Z urywku rozmowy można było wywnioskować, że chce posłać list do swojego syna, który jest w wojsku. Żołnierze stanęli za nią, czekając na swoją kolej. Kiedy odeszła, Stefan zauważył w jej oczach łzy. Przez chwilę przyglądał się odchodzącej kobiecie, ale Gabriel szybko i stanowczo popchnął towarzysza do okienka, w skutek czego, Księżopolski prawie potknął się o własne nogi.
— Chciałbym wysłać ten list — odchrząknął, nieco skrępowany zaistniałą wcześniej sytuacją, po czym podał kobiecie zwitek papieru.
— Dokąd?
— Poznań, Sarmacka 37.
— Gotowe. List powinien dotrzeć w najbliższych dniach.
— Dziękuję — skłonił lekko głowę i odszedł.
— Dobra, wracamy — powiedział Gawron wychodząc z progu budynku.
— Wracamy — zgodził się Stefan.

***

— Hej, Stefan! — zawołał.
— O co chodzi, Gabriel? — Księżopolski szedł w jego stronę.
— Mam coś dla ciebie. Patrz – wyciągnął spod pazuchy mały, gruby zeszyt oprawiony w skórę. — Proszę, to dla ciebie - Stefan wziął podarunek, nie odwracając od niego wzroku. Lekki uśmiech zawitał na jego twarzy.
— Dzięki, stary druhu.
— Nie ma sprawy — poklepał go po plecach z wielkim uśmiechem na ustach. — Znalazłem go w opuszczonym domu i pomyślałem, że może ci się przydać. W czasie bitwy z Niemcami raczej nie będzie czasu szukać poczty i wysyłać listów... a wiem, jak kochasz pisać! Powinieneś być pisarzem, na cholerę pchałeś się w to bagno? — Stefan wzruszył ramionami.
— Sam już nie wiem.
— Dobra, dobra. Ale znalazłem jeszcze coś. Chodź ze mną.
Szeregowcy minęli wartowników w prowizorycznych okopach i skierowali się do jednej z ulic żydowskich. Mieszkańcy, przeczuwając widmo wojny, wzięli tylko najpotrzebniejsze rzeczy i zwierzęta użytkowe, kierując się w pośpiechu do Warszawy, myśląc, że będzie ona najbezpieczniejszą ostoją w czasie bitew. Porzucone w pośpiechu domy, z trzaskającymi od podmuchu wiatru, niezamkniętymi drzwiami i pełnym kosztowności wnętrzem, zostały.
— Chodź, chodź! — pospieszał towarzysza słowem i gestem ręki. — Tutaj — wskazał na niewielką szopę za jednym z budynków. Żołnierze przeskoczyli niewielki, kamienny płot, nie zwracając większej uwagi na kwiaty, po których stąpali skórzanymi butami. Gawron odsunął rygiel i otworzył drewniane, zniszczone drzwiczki. — Patrz — pomieszczenie było małe, z niskim stropem. Wszędzie walały się graty. Stare garnki porozrzucane po ziemi i na niewielkich półkach, obok grabie z naderwanymi zębami i kilka wiader, drastycznie zmniejszyły powierzchnię szopy. Nagle, z ciemnego rogu dobiegł cichy pisk, który niebawem przerodził się w skomlenie.
— Pies — stwierdził Stefan.
— Przecież nie krowa — uśmiechnął się i wyciągnął z kieszeni płaszcza suchy chleb. — No, chodź mały, chodź.
— Co ty robisz? — zdziwił się. — Nie wolno nam mieć psów.
— Schowamy go — Stefan przechylił głowę w bok, lekko nią poruszając w geście odmowy, wykrzywił usta i założył na piersiach ręce. — No co? Czego dowódca nie widzi, to za to dowódca nie ukarze. No źle mówię?
— Rób co chcesz — uniósł jedną rękę do góry i poruszył nią gwałtownie, jakby odganiał natrętną muchę.
— No co tak stoisz? Dawaj chleb — wyciągnął rękę to Księżopolskiego. Ten sięgnął do kieszeni po kilka skibek chleba. Gawron rzucił zwierzęciu pożywienie. Pies przerażony, ostrożnie podszedł i zaczął łapczywie pożerać suche kawałki pieczywa. Miał długą, prostą, czarną sierść, ze złocistymi elementami przy oczach,  pysku i łapach, z krótkim, zakręconym ogonem na zad, wyglądał na masywnego psa. A właściwie jeszcze szczeniaka. — No chodź mały, chodź. Nie bój się — ośmielał go żołnierz, powoli podchodząc na ugiętych kolanach. Stworzenie nie było agresywne. Chwilę później szeregowy miał już go na rękach. Zwierzę nie było małe, ale na szczęście zmieściło się za pazuchą munduru.
— Idziemy — ponaglił Księżopolskiego, który nadal w to wszystko nie wierzył.
— Wyglądasz jakbyś miał za chwilę doczekać rozwiązania! — zadrwił.
— Och, cicho. Przecież go nie zostawimy.
— A co z nim zrobisz?
— Najpierw pójdziemy do Rafała, wiesz, tego w binoklach, ze szramą przy wardze. Zna się na psach, może powie nam jakiej jest rasy. Prawda mały? — rozczochrał sierść psa.
— Chowaj go, już. Kapitan jedzie — Stefan wyprzedził Gabriela, zasłaniając tym samym jego wypchany mundur. Zasalutowali, kiedy mijał ich jadący dowódca, w jednym z terenowych samochodów. — Dobra, droga wolna — odetchnęli z ulgą.
— Dzięki, chłopie — chwycił go za ramię i lekko zacisnął palce. Pies cicho zaszczekał. — Chyba cię lubi — uśmiechy zawitały na twarzach mężczyzn. Obok wartowników przeszli bez przeszkód, gdyż ci skupiali się na obserwowaniu pobliskiego lasu i pól.
— Wiesz, gdzie teraz może być Różanowski?
— Jest mechanikiem, więc może znajdziemy go przy ciężarówkach? — zaproponował Stefan. Nie mylił się, Rafał grzebał coś przy jednym z silników.
— Rafał, możesz nam pomóc? — spytał Księżopolski. Gawron nadal trzymał się za nim.
— Co tam, chłopaki? — odwrócił się w ich stronę, ręce miał ubrudzone. Próbował je wytrzeć w szarą szmatę, ale na niewiele się to zdało.
— Musisz nam pomóc... — nie dokończył, gdy pies wychylił łeb znad jego munduru.
— Skąd go macie? — mechanik rzucił brudną szmatę na blachę samochodu i podszedł do stworzenia, obejmując jego łeb i delikatnie głaszcząc. Pies zaczął lizać jego ręce.
— Znaleźliśmy — odpowiedział Stefan.
— To mastif tybetański. Wręcz niespotykany w naszych stronach. Widziałem kiedyś podobnego, gdy pracowałem u pewnego Żyda. Wspaniałe psy, wierne, mądre i odważne. Ten może mieć ze trzy miesiące. Co zamierzacie z nim zrobić? — spytał z zaciekawieniem.
— Schowamy go — czym prędzej odpowiedział Gabriel, nie dając szansy Stefanowi na rozpoczęcie kazania o łamaniu przepisów.
— Wiecie, że grozi za to kara? — zrobił kilka kroków wstecz, patrząc z niedowierzaniem na szeregowych.
— Wiemy — odpowiedzieli niemalże chórem. — Ale mam nadzieję, że ty nas nie wydasz, prawda, przyjacielu? — dokończył Gabriel, spoglądając to na niego, to na Stefana.
— Ode mnie nikt się niczego nie dowie, przyrzekam - położył prawą dłoń na sercu i trochę umorusał swoją białą koszulę od smaru, który ciągle miał na dłoniach. — Ale bądźcie ostrożni, chłopcy. Jeżeli podpułkownik się dowie...
— Nie dowie się — zapewnił go Gabriel, nie dając mu skończyć. Wtedy też usłyszeli głos jednego z kapitanów.
— Do broni, do broni! Niemcy idą! — krzyczał wymachując wysoko ręką. Gabriel położył psa na ziemi i chwycił za karabin. Pies skakał na jego nogę, dopraszając się, żeby żołnierz znów wziął go na ręce. Jednak on nawet tego nie zauważył, pobiegł wraz z towarzyszem w stronę lasów. Biegli co sił w nogach, powoli zaczęło brakować im tchu, aż w końcu dotarli do osłony złożonej z prowizorycznych worków. Kucnęli za nią, łapiąc powietrze, co chwilę wychylając się znad zasłony, aby zobaczyć pozycję niemieckich oddziałów.
— Pochowali się w lesie, skurwysyny. Wystrzelają nas jak kaczki, na tej otwartej przestrzeni — Gawron odblokował karabinek wz.29 i szykował się do strzału.
— Jak go nazwiesz? — zapytał nagle, z zaciekawieniem Stefan, kierując swój wzrok na psa, który próbował ich dogonić.
— Nicco — odpowiedział nie odrywając wzroku skierowanego na las.
— Nicco? Nie za dużo czytasz tych książek? — Gabriel nie ruszył głową, ale spojrzał na Stefana kątem oka.
— Gdybyś dorastał w rodzinie profesorskiej, nie czytałbyś z przyjemności, a z konieczności. Później stało się to wyłącznie nawykiem, a teraz? Teraz nie ma tu nawet skrawka gazety do przeczytania — odpowiedział bez emocji.
— W końcu to wojna, przyjacielu — poklepał go po plecach. Pies dobiegł do osłony i położył się pomiędzy nimi, grzecznie, jakby wyczuwając grozę chwili. W końcu pierwsze wystrzały przeszyły powietrze.